Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumunun Nisan 2021 tarihinde yayınladığı “Belleten” isimli dergide yer alan Prof.Dr. M.Feridun Emecen tarafından kaleme alınan “Geç Ortaçağ Anadolusunda Bir Selçuklu Kenti Bolvadin’in Tarihi Gelişimi Üzerine Bazı Notlar” isimli bir makale yayınlandı.
Roma ve Ortaçağ Bizans kroniklerinde geçen ve bu bölgeyle bağlantılı olarak verilen adlar içerisinde Polibotos’un ilçemize 5 Km. mesafede bulunan “Dura Yeri” denilen mevki için bazı kaynaklarda geçtiği, fakat teyit edilmesi için alkolojik buluntularla desteklenmesi gerekmekte oluğunu belirten Emecen, 15.16. asırlarda Osmanlı Kayıtlarına Göre Bolavadin olarak geçtiği, 13. Yüzyıl Selçuklu Kaynaklarının birinde ise “Molifdun şeklinde okunan yerin Bolvadin olduğu (Molifadun halinde okunabileceği) ileri sürüleceğini dile getirdi
BOLVADİN SEMPOZYUMUNDA AÇILIŞ KONUŞMASI YAPMIŞTI
Halen İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi’nde Edebiyat Fakültesi Dekanı olarak görev yapan Prof.Dr. Feridun Mustafa Emecen 2017 yılında Bolvadin Belediyesi ve AKÜ tarafından ortaklaşa yapılan “Sultan Yolu Üzerindeki Kadim Kent Bolvadin” sempozyumuna katılmıştı. Yazısının temelini de burada yaptığı açılış konuşmasına dayandıran Emecen’in kaleme aldığı yazının ilk bölümü
Geç Orta Çağ Anadolu'sunda Bir Selçuklu
Kenti Bolvadin'in Tarihi Gelişimi Üzerine Bazı Notlar*
Özgeçmiş: Doktora derecesini Osmanlı tarihi alanında İstanbul Üniversitesi’nde (1985) tamamladı. 1989 yılında doçent, 1995 yılında profesör oldu. İstanbul Üniversitesi’nde çok çeşitli idari görevler yürüten Prof. Emecen halen İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi’nde Edebiyat Fakültesi Dekanıdır. Osmanlı Tarihi’nin çok çeşitli alanlarında birçok eser ve araştırmaları bulunan Prof. Emecen özellikle Osmanlı klasik dönemi ve öncesinde sayılı uzmanlarından biridir. Prof. Emecen’in Türk Tarih Kurumu şeref üyeliği ve Türkiye Bilimler Akademisi üyeliği de tarih çalışmalarındaki seçkin konumuna işaret ederler. Prof. Emecen, 2014 yılında Elginkan Vakfı tarafından Türk Kültürü Araştırma Ödülü’ne layık görülmüştür. Fetih ve Kıyamet 1453, Yavuz Sultan Selim, Osmanlı’nın İzinde, İlk Osmanlılar ve Batı Anadolu Beylikler Dünyası, Osmanlı Klasik Çağında Hanedan, Devlet ve Toplum, Osmanlı Klasik Çağında Savaş, Osmanlı Klasik Çağında Siyaset yayınlanmış kitaplarından bazılarıdır.
Selçuklu döneminde Anadolu'nun tarihi coğrafyasını tespit etmeye yönelik çok az çalışma vardır. Genellikle şehir oluşumları antik veya Roma-Bizans dönemine indirgenen bir açıklama ile tavsif edilmeye çalışılır. Mahalli tarihlerde de şehir veya kasabaların tarihini neredeyse insanlık tarihinin ilk devrelerine kadar indirme modası yaygın şekilde yerini alır. Öyle ki Anadolu şehirleri için “kadim” sıfatını kullanmak ve bunu içini doldurmak için yapılan incelemelerde tarihi bilgilerin eğilip büküldüğü ve bunun adeta bir iftihar vesilesi gibi zihinlere yerleştirilmeye çalışıldığı görülür. Benzeri bir durum Orta Çağ döneminde ortaya çıktığı tespit edilen bugün Afyonkarahisar'ın bir ilçesi olan Bolvadin için de geçerlidir. Bu makalede Bolvadin'in antik bir yerleşmenin temelleri üzerinde değil, Selçuklular döneminde teşekkül etmiş, yol şebekesi içinde önemli bir geçit yeri olarak büyük önem kazanmış bir kasaba olarak doğduğu tezi savunulmuştur. Ayrıca Bolvadin'in tarihi gelişimi içinde Osmanlı hakimiyetine girdikten sonraki durumu da incelenerek geçirdiği fiziki safhalar üzerinde durulmuştur. Bu anlamda Bolvadin'in XVI. asırda önemli sayılabilecek bir nüfusuyla kasaba değil bir şehir hususiyeti göstermiş olduğu, sefer yolları yakınında veya üzerinde bulunması, adı bilinen meşhur köprü vasıtasıyla geçişe müsait bir konumda olması ve coğrafi özelliğinin kazandırdığı imkanlarla gelişiminin tamamlandığı ifade edilmiştir.
Bolvadin'in Tarihi Gelişimi Üzerine Bazı Notlar
XIX. yüzyılda Anadolu'nun tarihi coğrafyasıyla meşgul olan Batılı âlimler, özellikle antik dönem Anadolusu'nun mevcut izlerini aramaya büyük bir hevesle sarılmışlardı. Daha önceki dönemlerde bu antikite merakı Anadolu'nun Grek- Roma medeniyetine dayalı temellendirmesiyle kendisini göstermiş, sözünü ettiğimiz son asırda ise bunun yerini yine aynı amaçlı fakat bu defa daha ilmî çerçevede yapılan çalışmalar almıştı. Bunlardan biri olan Texier ve ardından Ramsay'in bu anlamdaki çabaları özellikle dikkate değer. Bütün bu âlimler Anadolu'nun bu tarihi coğrafyasını ele alırken eski yol şebekeleri ve üzerindeki kasaba/kentleri Türklerin hakimiyetinden sonraki yapılanmadan ziyade antik kökenleri itibarıyla tanımlamaya gayret gösterdiler. İşte bu manada tarihi yol ağları içinde Kral Yolu diye adlandırılan işlek yol üzerinde gelişen ve büyüyen kentlere özel bir önem vermeleri beklenmeyen bir husus değildi. Bu ana güzergaha bağlanan tali askeri veya sivil yollar üzerinde oluşan kentler içinde
bugün Afyonkarahisar'a bağlı olan Bolvadin'in, antik dönemin ardından Orta Çağlarda giderek öne çıkan bir özellik göstermeye başladığı bilinmektedir. Bu kısa incelemede Bolvadin'in fiziki gelişmesinin Osmanlı klasik çağı sonuna kadar olan macerasına-meseleler noktai nazarını da dikkatten kaçırmamaya çalışarak-genel anlamıyla göz atmaya çalışacağım.
Öncelikle Bolvadin'in Polybotos ve Polybotom olarak Orta Çağ kaynaklarında adının zikredildiği tesbiti, XVIII. asrın sonu ve XIX. asrın başlarında Anadolu'yu adeta karış karış dolaşan Helen/Grek antikitesi peşinde koşan batılı seyyahların yakıştırmasına dayanmaktadır. Genellikle Türklerin eline geçen Anadolu'nun birçok şehir ve kasabası gibi adların önceki isimleriyle bağlantılı olarak düşünülmesi tabiidir. Bu şekilde Bolvadin adı da hususiyle son dönem Roma ve Orta Çağ Bizans kroniklerinde geçen ve bu bölgeyle bağlantılı olarak verilen adlar içinde coğrafi sıralamalar da dikkate alınarak tesbit edilmiş olmalıdır. Yani sanıldığının aksine Polybotos/Polybotos'dan hareketle Bolvadin değil, Bolvadin'den hareketle Polybotos/Polybotom'un Bolvadin'e dönüşmüş olabileceği tezi ileri sürülmüştür. Aslında Polybotos'un bugünkü kasabaya 5 km mesafede Dura Yeri denen mevki olduğu belirtilir. Bu benzetmeyi ilk kez 1800'de buradan geçtiği anlaşılan orientalist W. M. Leake'in (ö.1860) yaptığını ve bunun doğru bir tespit olduğunu Anadolu'nun Tarihi Coğrafyası üzerinde artık klasikleşmiş bir eser veren W. Ramsay belirtir1. Bu benzerliklerden yola çıkılarak yapılan tesbitin arkeolojik buluntularla desteklenmesi durumunda Bolvadin ile bu adları geçen kentin aynı yer olup olmadığı konusu kesinlik kazanacaktır.
Öte yandan bugünkü Bolvadin söylenişinin XV. ve XVI. asra ait Osmanlı kayıtlarında “Bolavadin” tarzında olduğu da hatırlatılmalıdır. Burası Türklerin eline daha Anadolu'nun ilk iskanı sırasında geçmiş olması dolayısıyla adının o dönemde Türklerce nasıl kullanıldığı konusu da önemli bir muammadır. XIII. yüzyıl Selçuklu kaynaklarından birinde Molifdun şeklinde okunan yerin Bolvadin olduğu ileri sürülür2. İbn Bibi'nin orijinal metnindeki yazılış buranın Molifadun halinde de okunabileceğine işaret eder3. Eğer bu okunuş tarzı doğru ise o vakit B/M değişimi yanında v/f dudak sesi benzerliğiyle Bolavadin adına rahatlıkla ulaşılabilir. Bu durumda Bolvadin'in burayı ele geçiren ilk Türkler tarafından Molifadun şeklinde anıldığı ve zamanla bunun Bolavadin ve Bolvadin'e dönüştüğü neredeyse kesin gibidir.
Kasabanın adıyla ilgili bu meseleler yanında tarihi gelişim çizgisi içinde Bolvadin'in eğer Polybotom/Polybotos olduğu doğruysa, o vakit bu nâm altında kaynaklarda ilk defa ne vakit zikredilmiş olduğu suali ortaya çıkar. Öncelikle Roma ve Bizans yol şebeke ağı içinde Anadolu kentlerini konu alan modern incelemelerde Bolvadin'in Polybotom'un yerini aldığı konusunda hiçbir şüpheli yaklaşım sergilenmez ve birbirinin devamı gibi bir anlatım mevcuttur. Bu aslında kanaatime göre uzmanlarınca yeniden dikkatle üzerinde durulması gereken bir husustur. Polybotos/ Polybotom'un Bolvadin ile irtibatını kabul edersek o vakit buranın yerleşim tarihinin nereye kadar indiği sorusuyla karşı karşıya kalırız. Bu da şüphesiz yukarıda belirtildiği üzere ancak arkeolojik keşiflerle halledilebilir. Kitabi kaynaklara bakılırsa kentin fonksiyonel bir şekilde görünür yüzü, genel anlatımları bir tarafa bırakırsak, Frigya döneminden ziyade Roma dönemine gider. Özellikle Bizans kaynaklarında zikri daha ziyade geçer. Zaten Anadolu'yu 1839'da dolaşmaya başlayan Ch. Texier (ö.1871), Bolvadin'i Afyon'dan Konya'ya giden güzergâh bağlamında zikrederken buranın “Ancak Bizanslılar tarafından zikr olunduğunu, bu cihetle tarihinin kadim dönemlere inmediğini, çok az âsâr-ı kadîmenin mevcut bulunduğunu” vurgular4.
B. Umar'a göre Polybotos adı ilk kez 325'te İznik konsülüne katılan piskoposların yerini gösteren listelerde geçer. Ona göre Grekçe bol otlaklı anlamına gelen bu yerden 6. yüzyılda Hierokles'in eserinde bahsediliyormuş5. Bu sonuncu bilgiyi doğrulamak uzmanlarına düşer, ama gerçek olan husus Bolvadin'in varlığının Orta Çağ başlarından itibaren öne çıktığıdır. Arapların İstanbul yolu üzerindeki kentlerden biri olarak X. asırdaki Arap kaynaklarında zikri geçmemekle birlikte döneme yakın Bizans kaynakları söz konusu yerin güzergâh üzerindeki ehemmiyeti hakkında karineler yakalamaya müsait bilgiler sağlar. III. Romanos'un 1030'daki Suriye seferi sırasında izlediği yolun İznik'ten itibaren Eskişehir, Bolvadin, Akşehir, Konya olduğu kuvvetle muhtemel görünür6.
Devamı Haftaya.....
Selçuklu döneminde Anadolu'nun tarihi coğrafyasını tespit etmeye yönelik çok az çalışma vardır. Genellikle şehir oluşumları antik veya Roma-Bizans dönemine indirgenen bir açıklama ile tavsif edilmeye çalışılır. Mahalli tarihlerde de şehir veya kasabaların tarihini neredeyse insanlık tarihinin ilk devrelerine kadar indirme modası yaygın şekilde yerini alır. Öyle ki Anadolu şehirleri için “kadim” sıfatını kullanmak ve bunu içini doldurmak için yapılan incelemelerde tarihi bilgilerin eğilip büküldüğü ve bunun adeta bir iftihar vesilesi gibi zihinlere yerleştirilmeye çalışıldığı görülür. Benzeri bir durum Orta Çağ döneminde ortaya çıktığı tespit edilen bugün Afyonkarahisar'ın bir ilçesi olan Bolvadin için de geçerlidir. Bu makalede Bolvadin'in antik bir yerleşmenin temelleri üzerinde değil, Selçuklular döneminde teşekkül etmiş, yol şebekesi içinde önemli bir geçit yeri olarak büyük önem kazanmış bir kasaba olarak doğduğu tezi savunulmuştur. Ayrıca Bolvadin'in tarihi gelişimi içinde Osmanlı hakimiyetine girdikten sonraki durumu da incelenerek geçirdiği fiziki safhalar üzerinde durulmuştur. Bu anlamda Bolvadin'in XVI. asırda önemli sayılabilecek bir nüfusuyla kasaba değil bir şehir hususiyeti göstermiş olduğu, sefer yolları yakınında veya üzerinde bulunması, adı bilinen meşhur köprü vasıtasıyla geçişe müsait bir konumda olması ve coğrafi özelliğinin kazandırdığı imkanlarla gelişiminin tamamlandığı ifade edilmiştir.
Bolvadin'in Tarihi Gelişimi Üzerine Bazı Notlar
XIX. yüzyılda Anadolu'nun tarihi coğrafyasıyla meşgul olan Batılı âlimler, özellikle antik dönem Anadolusu'nun mevcut izlerini aramaya büyük bir hevesle sarılmışlardı. Daha önceki dönemlerde bu antikite merakı Anadolu'nun Grek- Roma medeniyetine dayalı temellendirmesiyle kendisini göstermiş, sözünü ettiğimiz son asırda ise bunun yerini yine aynı amaçlı fakat bu defa daha ilmî çerçevede yapılan çalışmalar almıştı. Bunlardan biri olan Texier ve ardından Ramsay'in bu anlamdaki çabaları özellikle dikkate değer. Bütün bu âlimler Anadolu'nun bu tarihi coğrafyasını ele alırken eski yol şebekeleri ve üzerindeki kasaba/kentleri Türklerin hakimiyetinden sonraki yapılanmadan ziyade antik kökenleri itibarıyla tanımlamaya gayret gösterdiler. İşte bu manada tarihi yol ağları içinde Kral Yolu diye adlandırılan işlek yol üzerinde gelişen ve büyüyen kentlere özel bir önem vermeleri beklenmeyen bir husus değildi. Bu ana güzergaha bağlanan tali askeri veya sivil yollar üzerinde oluşan kentler içinde
bugün Afyonkarahisar'a bağlı olan Bolvadin'in, antik dönemin ardından Orta Çağlarda giderek öne çıkan bir özellik göstermeye başladığı bilinmektedir. Bu kısa incelemede Bolvadin'in fiziki gelişmesinin Osmanlı klasik çağı sonuna kadar olan macerasına-meseleler noktai nazarını da dikkatten kaçırmamaya çalışarak-genel anlamıyla göz atmaya çalışacağım.
Öncelikle Bolvadin'in Polybotos ve Polybotom olarak Orta Çağ kaynaklarında adının zikredildiği tesbiti, XVIII. asrın sonu ve XIX. asrın başlarında Anadolu'yu adeta karış karış dolaşan Helen/Grek antikitesi peşinde koşan batılı seyyahların yakıştırmasına dayanmaktadır. Genellikle Türklerin eline geçen Anadolu'nun birçok şehir ve kasabası gibi adların önceki isimleriyle bağlantılı olarak düşünülmesi tabiidir. Bu şekilde Bolvadin adı da hususiyle son dönem Roma ve Orta Çağ Bizans kroniklerinde geçen ve bu bölgeyle bağlantılı olarak verilen adlar içinde coğrafi sıralamalar da dikkate alınarak tesbit edilmiş olmalıdır. Yani sanıldığının aksine Polybotos/Polybotos'dan hareketle Bolvadin değil, Bolvadin'den hareketle Polybotos/Polybotom'un Bolvadin'e dönüşmüş olabileceği tezi ileri sürülmüştür. Aslında Polybotos'un bugünkü kasabaya 5 km mesafede Dura Yeri denen mevki olduğu belirtilir. Bu benzetmeyi ilk kez 1800'de buradan geçtiği anlaşılan orientalist W. M. Leake'in (ö.1860) yaptığını ve bunun doğru bir tespit olduğunu Anadolu'nun Tarihi Coğrafyası üzerinde artık klasikleşmiş bir eser veren W. Ramsay belirtir1. Bu benzerliklerden yola çıkılarak yapılan tesbitin arkeolojik buluntularla desteklenmesi durumunda Bolvadin ile bu adları geçen kentin aynı yer olup olmadığı konusu kesinlik kazanacaktır.
Öte yandan bugünkü Bolvadin söylenişinin XV. ve XVI. asra ait Osmanlı kayıtlarında “Bolavadin” tarzında olduğu da hatırlatılmalıdır. Burası Türklerin eline daha Anadolu'nun ilk iskanı sırasında geçmiş olması dolayısıyla adının o dönemde Türklerce nasıl kullanıldığı konusu da önemli bir muammadır. XIII. yüzyıl Selçuklu kaynaklarından birinde Molifdun şeklinde okunan yerin Bolvadin olduğu ileri sürülür2. İbn Bibi'nin orijinal metnindeki yazılış buranın Molifadun halinde de okunabileceğine işaret eder3. Eğer bu okunuş tarzı doğru ise o vakit B/M değişimi yanında v/f dudak sesi benzerliğiyle Bolavadin adına rahatlıkla ulaşılabilir. Bu durumda Bolvadin'in burayı ele geçiren ilk Türkler tarafından Molifadun şeklinde anıldığı ve zamanla bunun Bolavadin ve Bolvadin'e dönüştüğü neredeyse kesin gibidir.
Kasabanın adıyla ilgili bu meseleler yanında tarihi gelişim çizgisi içinde Bolvadin'in eğer Polybotom/Polybotos olduğu doğruysa, o vakit bu nâm altında kaynaklarda ilk defa ne vakit zikredilmiş olduğu suali ortaya çıkar. Öncelikle Roma ve Bizans yol şebeke ağı içinde Anadolu kentlerini konu alan modern incelemelerde Bolvadin'in Polybotom'un yerini aldığı konusunda hiçbir şüpheli yaklaşım sergilenmez ve birbirinin devamı gibi bir anlatım mevcuttur. Bu aslında kanaatime göre uzmanlarınca yeniden dikkatle üzerinde durulması gereken bir husustur. Polybotos/ Polybotom'un Bolvadin ile irtibatını kabul edersek o vakit buranın yerleşim tarihinin nereye kadar indiği sorusuyla karşı karşıya kalırız. Bu da şüphesiz yukarıda belirtildiği üzere ancak arkeolojik keşiflerle halledilebilir. Kitabi kaynaklara bakılırsa kentin fonksiyonel bir şekilde görünür yüzü, genel anlatımları bir tarafa bırakırsak, Frigya döneminden ziyade Roma dönemine gider. Özellikle Bizans kaynaklarında zikri daha ziyade geçer. Zaten Anadolu'yu 1839'da dolaşmaya başlayan Ch. Texier (ö.1871), Bolvadin'i Afyon'dan Konya'ya giden güzergâh bağlamında zikrederken buranın “Ancak Bizanslılar tarafından zikr olunduğunu, bu cihetle tarihinin kadim dönemlere inmediğini, çok az âsâr-ı kadîmenin mevcut bulunduğunu” vurgular4.
B. Umar'a göre Polybotos adı ilk kez 325'te İznik konsülüne katılan piskoposların yerini gösteren listelerde geçer. Ona göre Grekçe bol otlaklı anlamına gelen bu yerden 6. yüzyılda Hierokles'in eserinde bahsediliyormuş5. Bu sonuncu bilgiyi doğrulamak uzmanlarına düşer, ama gerçek olan husus Bolvadin'in varlığının Orta Çağ başlarından itibaren öne çıktığıdır. Arapların İstanbul yolu üzerindeki kentlerden biri olarak X. asırdaki Arap kaynaklarında zikri geçmemekle birlikte döneme yakın Bizans kaynakları söz konusu yerin güzergâh üzerindeki ehemmiyeti hakkında karineler yakalamaya müsait bilgiler sağlar. III. Romanos'un 1030'daki Suriye seferi sırasında izlediği yolun İznik'ten itibaren Eskişehir, Bolvadin, Akşehir, Konya olduğu kuvvetle muhtemel görünür6.
Devamı Haftaya.....
İlan.gov.tr »
